25/03/2025
Մի քիչ հազարաշեններից😊
Հայաստանի ժողովրդական բնակելի տների գմբեթաձև ծածկերը, որոնք գալիս են հնագույն դարերից, կառուցվել են երկու հիմնական տարբերակներով շինված փայտյա կմախքի վրա։
Առաջին տարբերակը մասսայական տարածում է ունեցել շինարարական փայտով համեմատաբար հարուստ, հյուսիս-արևելյան շրջանների և Ճորոխի հովտի ու Ղարաբաղի գյուղերում։ Այն ճանաչվում է մի քանի անուններով` կոնդածածկ, սողոմածածկ, սողոմաշեն, ավելի հաճախ ղառնավուչ, ղառնա ղուշի և այլ անուններով (նկ. 1 )։
Գմբեթածածկ ժողովրդական շինարարական այս ձևերի ազդեցությունն ավելի ակնբախ երևում է հայկական աշխարհիկ և եկեղեցական ճարտարապետության մեջ։
Իսկ փայտյա կմախքի երկրորդ տարբերակով ծածկերը տարածված են եղել փայտազուրկ, ձյունառատ ու անձրևոտ շրջաններում և ամենից շատ Բարձր Հայքում։Այն ճանաչվում է Հազարաշեն կամ Հազարաշենք անունով։
Հազարաշեն անունը առաջացել է ծածկը «հազարավոր» փայտի կտորներով շինված լինելու պատճառով։
Հազարաշենի հիմնական առավելությունը կայանում է նրանում, որ այն իրականացվում է ավելի քիչ և առավել կարճ փայտե հեծաններով կամ գերաններով։ Դրանք ավելի նպատակահարմար են անձրևաջրերի արագ հեռացման համար, քան նախորդ տարբերակը։
ժողովրդական տների ազդեցությունը մոնումենտալ ճարտարապետության վրա առավել չափով նկատելի է հայկական ճարտարապետության մեջ։ Այստեղ ոչ միայն ժողովրդական բնակելի շենքերը, այլ նաև հասարակական, եկեղեցական և այլ բնույթի շենքերը ծածկվել են ինչպես քարե, այնպես էլ փայտե հազարաշենի տարբերակներով։Այստեղ պիտի նշեմ հատկապես Ռաֆայել Իսրայելյանին, որն իր նախագծերում հատկապես շատ է անդրադարձել այս թեմային։
Հազարաշենի ներքին տեսքը իր գեղեցկությամբ իրավունք է տալիս ենթադրելու, որ հայ թագավորների, իշխանների և այլ հարուստների պալատներում որոշ դահլիճներ, հարսանյաց տներ և ժողովասրահներ նույնպես ծածկված են եղել հազարաշենի կոնստրուկցիաներով։ Ժողովրդական վարպետները, անշուշտ, դրանք կառուցել են ավելի շքեղազարդ ու ամուր ձևերով, քան, ասենք, հասարակ մարդկանց տներ։
Նյութի աղբյուրը Ս. Վ. Վարդանյանի հոդվածից։
