Söguferðir í Hveragerði / Hveragerði Sightseeing

28/05/2025

Heimildarmyndin Skáldagatan í Hveragerði, sem var frumsýnd á RÚV í upphafi árs 2019, er nú aðgengileg fyrir alla á Youtube. Í myndinni er fjallað um einstakt samfélag listamanna í Hveragerði um miðja 20. öld og hina svokölluðu Skáldagötu (nú Frumskógar). M.a. er rætt við afkomendur listamannanna og fræðimenn, og sýnt úr gömlum viðtölum við hin svokölluðu Hveragerðisskáld.

Hér má finna heimildarmyndina:

Heimildarmynd um Skáldagötuna í Hveragerði. Um miðja 20. öld bjuggu þar mörg af þekktustu skáldum þjóðarinnar og fékk gatan upphaflega nafnið vegna þess. Nú ...

15/05/2025

Hveragerðiskirkja var vígð þann 14. maí 1972 og er hún byggð eftir teikningum Jörundar Pálssonar arkitekts hjá Húsameistara ríkisins. Steindir gluggar í safnaðarheimili og kórgluggi eru verk Höllu Haraldsdóttur, glerlistakonu. Kórglugginn, sem var vígður árið 1985, er stílfærð Kristsmynd og vísa litir og form til jarðhita, gufu, blóma og gróanda umhverfisins. Stjarna og kross efst í verkinu tákna birtu vonar og hinn helga kross og að Hveragerði sé á krossgötum í þjóðbraut.

26/02/2025

Garðykjustöðin við Breiðamörk 3 í Hveragerði þann 1. febrúar 1984. Þar er nú rekið kaffi- og veitingahúsið Rósakaffi. Garðyrkjustöðina stofnaði Ágúst Kristófersson. Starfsemin hefur borið ýmis nöfn í gegnum tíðina, m.a. Gróska og Græna höndin.

Ljósmyndirnar eru úr skjalasafni Byggingastofnunar landbúnaðarins sem varðveitt er í Þjóðskjalasafni Íslands.

10/01/2025

Við Reykjafoss í Varmá í Hveragerði sjást enn sökklar ullarverksmiðju sem bar sama nafn og fossinn. Ullarverksmiðjan starfaði á árunum 1902-1914. Húsið, sem verksmiðjan var í, var tveggja hæða timburhús með risi, 110 m² að grunnflatarmáli. Vatn var leitt í stokki eða rennu úr Varmá að verksmiðjunni og þar var vatnshjól sem snéri öxlum og reimum sem tengdar voru við vélar verksmiðjunnar. Húsið var rifið niður árið 1915 eftir að starfsemi hætti í húsinu og timbrið og vélarnar seldar á uppboði.

Hér má sjá ljósmynd af Ullarverksmiðjunni Reykjafossi sem sýnir vatnsstokkinn eða vatnsrennuna vel þar sem hún liggur úr Varmá að húsinu. Á meðfylgjandi korti, sem mælt var fyrir 1921, eða 6 árum eftir að hús ullarverksmiðjunar var rifið, er grunnur hússins teiknaður inn, tóftir af útihúsum ásamt stíflu í Varmá og steinsteyptri vatnsrennu í ánni sem nú er horfin. Einnig sést vegurinn að Reykjum í Ölfusi og hvar var farið á vaði yfir Varmá. Þá er auglýsing úr blaðinu Suðurlandi frá 1913 um Reykjafossverksmiðjuna og nýleg ljósmynd af grunni verksmiðjunnar.

04/01/2025

Hveragerði 1930

Ljósmynd af Hveragerði frá 1930, líklega tekin í júní eða júlí. Á henni sést Mjólkurbú Ölfusinga sem tók til starfa 1. apríl sama ár. Leiðslur liggja frá hverasvæðinu að mjólkurbúinu en jarðhitinn var nýttur í framleiðslu á mjólkurvörum. Neðan við mjólkurbúið er húsið Egilsstaðir risið sem var byggt sem sumardvalarheimili fyrir börn og síðar var barnaskóli í húsinu. Ofan við mjólkurbúið er byrjað að slá upp fyrir þinghúsi Ölfushrepps, þar sem nú er Skyrgerðin.

Ljósmynd frá Mjøsmuseet í Noregi.

24/08/2024

Kanadíska hersveitin Les Fusiliers Mont-Royal við útimessu í Hveragerði 15. september 1940. Vopnaðir hermenn hafa raðað sér báðum megin við Breiðumörk. Ef rýnt er í myndina má sjá að presturinn stendur á palli sem hefur verið reistur við hús Mjólkurbús Ölfusinga (Breiðamörk 26). Til samanburðar er nýleg mynd af sama sjónarhorni.

26/04/2024

Grýluvöllur í Hveragerði

Á vef RÚV er skemmtileg umfjöllun um flottustu fótboltavelli/vallarstæði landsins og þar er Grýluvöllur í Hveragerði ofarlega á blaði, sjá hér: https://www.ruv.is/frettir/ithrottir/2024-04-26-thetta-eru-flottustu-vellir-islands-410881

Fyrsti leikur sem var spilaður á Grýluvelli var leikur Ungmennafélags Hveragerðis og Ölfuss (UFHÖ) á móti Létti í 4. deild þann 2. júlí 1988. UFHÖ vann leikinn 9-2. Í umfjöllun um þennan fyrsta leik á Grýluvelli birtist svo í dagblaðinu DV fyrirsögnin „Grýta gaus 9 sinnum“ með vísun í hversu mörg mörk UFHÖ skoraði í leiknum. Í fréttinni sagði m.a.: „Hvergerðingar eru á mikilli siglingu og löbbuðu yfir Léttismenn á hinum glæsilega grasvelli sínum við Grýtuhver. […] Grýta hafði varla undan en Hvergerðingar höfðu lofað því að hún gysi við hvert mark!“

Grýluvöllur dregur nafn sitt af goshvernum Grýlu sem er aðeins 70 metra frá vellinum en sá misskilningur hefur lifað lengi að goshverinn heiti „Grýta“ eins og sjá má í fyrirsögn og umfjöllun DV. Á 20. öld gaus Grýla reglulega á tveggja stunda fresti um 10-12 metra háum gosum en jafnframt var hægt að fá hana til að gjósa með því að hella sápu í hverinn. Grýla hefur ekki gosið í um aldarfjórðung.

Grýluvöllur er heimavöllur Hamars í Hveragerði.

Hér má finna stutta umfjöllun um rangnefni goshversins Grýlu: https://www.facebook.com/photo/?fbid=885872318219266&set=a.508984545908047

07/04/2024

Skömmu eftir að Ísland var hernumið af Bretum í síðari heimsstyrjöld tók kanadíska hersveitin Les Fusiliers Mont Royal við vörnum Suðurlands í júlímánuði 1940. Hersveitin setti upp höfuðstöðvar í Hveragerði og voru tjaldbúðir m.a. reistar á flötinni við Varmá þar sem nú er lystigarðurinn Fossflöt. Sjá meðfylgjandi myndir af hersveitinni í Hveragerði. Í lok október sama ár yfirgaf hersveitin Ísland og var send til Bretlands til að sinna vörnum Bretlandseyja. Þann 19. ágúst 1942 tók Les Fusiliers Mont Royal þátt í árásinni á Dieppe í Frakklandi gegn þýska hernum og varð mikið mannfall í herjum bandamanna, en af 6.086 hermönnum bandamanna sem stigu á land í Dieppe voru 3.623 drepnir, særðir eða handteknir. Mannfall kanadískra hersveita var um 68% í árásinni og hafði því mikil áhrif á Les Fusiliers Mont Royal. Mörgum þótti árásin á Dieppe misheppnuð en bandamenn töldu sig hafa lært mikið af henni. Breski lávarðurinn og aðmírállinn Mountbatten, sem var einn af skipuleggjendum árásinar, sagði síðar: „Ég efast ekki um að innrásin í Normandí hafi unnist á ströndum Dieppe. Fyrir hvern mann sem féll í Dieppe hljóta að minnsta kosti tíu lífum hafa verið hlíft í Normandí árið 1944.“ Í byrjun júlí 1944 voru hermenn Les Fusiliers Mont Royal sendir inn í Frakkland sem hluti af öðrum kanadískum hersveitum og börðust í Norðvesturhluta Evrópu til loka stríðsins í maí 1945.

Ljósmyndir: Imperial War Museum í London og vefur Les Fusiliers Mont Royal.

16/03/2024

Árið 1938 var stofnað fyrirtækið Þangmjöl hf. sem reisti stórt verksmiðjuhús á stöllum við Hverahvamm á bökkum Varmár í Hveragerði. Fyrirtækið stofnaði Sveinbjörn Jónsson, jafnan kenndur við Ofnasmiðjuna, ásamt fjórum öðrum og var tilgangur þess að þurrka þang með jarðhita og framleiða úr þvi fóðurmjöl fyrir skepnur. Þangið var sótt til Stokkseyrar og flutt til Hveragerðis til þurrkunar. Þar var þangið sett á grindur og undir það blásið 50-60° heitu lofti sem sogað var með blásara gegnum kerfi af miðstöðvarofnum sem hitaðir voru með hveragufu. Þangið færðist af einni grind yfir á aðra, frá efsta hluta og niður á neðstu grind þar til það var orðið fullþurrt. Þangið var svo malað í kvörn og blásið í geym og úr honum var mjölið sekkjað í poka.

Þangmjöl hf. starfaði þó aðeins fram á árið 1940, eða í um tvö ár. Fóðrið reyndist ekki eins gott og vonast var til í upphafi og seldist illa. Hugmyndir um útflutning á mjölinu urðu að engu. Síðar var húsið selt Jarðhita hf. sem stækkaði verksmiðjuna og fór ýmisleg starfsemi fram í húsinu, þar var þvegið af hernámsliðinu, starfræktar sauma- og prjónastofur og ull þvegin á vegum Kaupfélags Árnesinga til ársins 1950. Húsið var rifið í kjölfarið og var efnið notað í fyrstu þrjú íbúðarhúsin í Þorlákshöfn árið 1951.

Á meðfylgjandi myndum má sjá verksmiðjuhúsið í Hverahvammi um 1950, uppdrátt af húsinu á hönnunarstigi og hlutabréf nr. 2 í Þangmjöli hf.

Ljósmyndir úr bókinni Byggingameistari í stein og stál, frá Héraðsskjalasafni Árnesinga og Þjóðskjalasafni Íslands.

Heimildir:
Björn Pálsson: "Hveragerði og upphaf mannvistar þar." Árnesingur IV (1996), bls. 9-62.
Friðrik G. Olgeirsson, Halldór Reynisson og Magnús Guðmundsson: Bygginameistari í stein og stál. Saga Sveinbjarnar Jónssonar í Ofnasmiðjunni 1896-1982 (Reykjavík 1996).
Þjóðskjalasafn Íslands. Þangmjöl hf. 0/266.

29/02/2024

Garðyrkjustöðin Álfafell í júní 1994. Íbúðarhúsið sem var byggt árið 1941 stóð á horni Breiðumarkar og Hverahvamms en skemmdist mikið í Suðurlandsskjálftanum 2008 og var rifið í kjölfarið. Gróðurhús garðyrkjustöðvarinnar höfðu verið rifin nokkrum árum fyrr. Álfafell var ein af mörgum garðyrkjustöðvum sem voru starfandi í Hveragerði á 20. öld. Þegar mest var voru um 50.000 fermetrar af gróðurhúsum í Hveragerði en þeim hefur fækkað mjög undanfarna áratugi.

Ljósmyndir: Þjóðskjalasafn Íslands. Byggingastofnun landbúnaðarins 2005/44. A/4, örk 21. Bæjaskjöl. Hveragerði, Álfafell.