08/06/2025
Tivoli cz. 2.
Do Tivoli jedziemy pociągiem z Rzymu (bilet 2,60 euro) i po około godzinie wysiadamy na stacji Tivoli.
Po wyjściu ze stacji natychmiast kierujemy się na drugą stronę ulicy, gdzie znajduje się kładka na rzece Aniene. Przechodzimy na drugą stronę i cały czas idziemy prosto mijając ciągi sklepów. Na końcu ulicy dochodzimy do zakrętu w prawo, gdzie po prawej stronie pojawia nam się twierdza Rocca Pia z XV wieku, która znajduje się w miejscu, które obecnie jest sercem miasta Tivoli.
Rocca Pia, zbudowana w miejscu, w którym znajdował się Zamek Kallisto II Borgii, zawdzięcza swoją nazwę „Pio” Pio II Piccolominiemu, papieżowi humaniście, który w lipcu 1461 r. (z okazji pierwszej wizyty papieża w mieście Tivoli) rozpoczął pracę nad nią, angażując dwóch architektów z Florencji, Varrone i Niccolò, obaj uczniowie Filarete. Po roku prac, budowa została ukończona. Celem budynku była kontrola wnętrza miasta, aby zapobiec ewentualnym buntom ludu i dostępowi do Doliny Aniene. W rzeczywistości, dzięki tej konstrukcji nowy papież planował powstrzymać wybuchy przemocy ze strony mieszkańców Tivoli, a następnie, w ten sposób, budynek ten jest postrzegany jako punkt końcowy wspólnotowego i średniowiecznego okresu Tivoli. Doprowadził także do osłabienia walk i stworzenia nowego, idealnego sposobu myślenia, który doprowadził do ostatecznego podporządkowania władzy w państwie kościelnym.
Rocca składa się z czterech wież o różnych wymiarach połączonych ze sobą wysokimi, masywnymi murami zwieńczonymi wiszącymi łukami inspirowanymi średniowieczną architekturą. Miejsca potrzebne do wprowadzenia otworów ogniowych są widoczne w niektórych częściach. Dwie większe wieże (których wysokość wynosi m.36,50 i m.25,50) są usytuowane na zewnątrz, aby uzyskać najlepszą obronę przed ewentualnym atakiem zewnętrznym. Średnica większej z nich wynosi m.13,20 i zawiera 6 zachodzących na siebie pomieszczeń, podczas gdy średnica drugiej wynosi m.10 i ta wieża ma 5 zachodzących na siebie pomieszczeń. Z kolei dwie mniejsze wieże są otwarte w kierunku wewnętrznego dziedzińca, aby kontrolować wnętrze twierdzy i miasta. Te dwie wieże są podobne, ale mają różną wysokość: m.18,50 vs m.15,50; w każdym razie obie zawierają 3 zachodzące na siebie pomieszczenia. Grubość murów jest bardzo duża, ponieważ w czasie budowy proch był bardzo widoczny: w większej wieży średnica wynosiła 3,90 m, w środkowej 2,90 m, a w dwóch pozostałych 2 m. Wejście do zamku, kontrolowane zwodzonym mostem, znajduje się po stronie północnej.
Na portalu można przeczytać łaciński tekst:
„GRATE BONIS INVISA MALIS INIMICA SVPERBIS SVM TIBI TIBVRE ENIM SIC PIVS INSTITVIT”
co brzmi: „Jestem tutaj, dla ciebie, o Tivoli, kochany przez dobrych ludzi, znienawidzony przez złych, wróg dla aroganckich: Pio II chciał tego wszystkiego”. W latach 1700 Rocca była okupowana przez wojska francuskie i austriackie, a następnie była używana jako więzienie i koszary. W okresie Napoleona budynek został zdecydowanie przekształcony w więzienie. Następnie Rocca pełniła funkcję więzienia aż do 1960 roku.
Idziemy dalej, po lewej stronie jest ciąg straganów z pamiątkami i biletami (jeżeli są zamknięte dalej jest kiosk). Kupujemy bilet do Willi Adriana – tam i z powrotem i czekamy na autobus linii Cotral nr 4 który zawiedzie nas pod same wejście willi, gdzie są kasy biletowe (bilet 12 euro można zakupić bilet łączony za 28 euro -2euro po okazaniu biletu trenitalia - Villa Adriana, Villa d'Este , Santuario d'Ercole).
=================
Willa otwarta jest o 8:15. Pod kasy przybyliśmy ok 9:00. Na zwiedzanie willi zarezerwowaliśmy około 3 godziny.
=================
Willa powstała jako azyl dla Hadriana, który nie lubił pałacu Palatyńskiego w Rzymie, dlatego też ostatnie lata swojego panowania spędził w Tivoli, gdzie rządził cesarstwem. Prawdę mówiąc, żaden cesarz nie docenił tak bardzo pałacu wzniesionego przez jego poprzedników, ale Hadrian nienawidził tłoku, rozwiązłości, intryg i chaosu Rzymu, w którym przebywał jak najmniej, podróżując jak najwięcej.
Willa Hadriana jest największą i najbogatszą z rzymskich willi cesarskich. Częściową inspiracją był Domus Aurea Nerona, okazały rzymski pałac, który został niemal całkowicie zniszczony po śmierci cesarza, a zbudowany przez architektów Sewera i Celera. Projekt willi tyburtyńskiej przypisuje się natomiast samemu cesarzowi, który wśród swoich licznych zainteresowań miał również zręczne wykonywanie dzieł architektonicznych. Budowę willi Tyburtyńskiej rozpoczęto rok po wstąpieniu cesarza na tron i trwała ona aż do końca jego życia. Hadrian był miłośnikiem piękna i pasjonował się architekturą. Osobiście projektował i planował budynki, a szczególnym upodobaniem darzył je konstrukcjami kopułowymi. Prawdopodobnie współpracował z architektami, ale osobiście nadzorował planowanie i nalegał, aby wszystkie kwestie związane z konstrukcją i dekoracją były przedstawiane jemu. Na miejsce budowy nowej rezydencji cesarskiej wybrał miejsce poza chaosem Rzymu, ale 17 mil od miasta, pomiędzy Via Prenestina i Via Tiburtina, na rozległym, zdrowym płaskowyżu, który rozciąga się u podnóża Gór Tiburtini. Teren był dobrze osuszony i bogaty w kamieniołomy z materiałami budowlanymi, takimi jak trawertyn, pucolana i tuf. W tamtym czasie zbiegały się tam cztery akwedukty: Anio Vetus, Anio Novus, Aqua Marcia i Aqua Claudia.
Tutaj, wśród wielu rustykalnych willi, które powstawały między Rzymem a Tivoli od czasów Republiki, znajdowała się jedna z okresu Sillano, rozbudowana przez Juliusza Cezara, która później stała się własnością żony Hadriana, Vibii Sabiny, pochodzącej ze starożytnej włoskiej szlachty. Stanowił on pierwszy zalążek willi, którą później rozbudował Hadrian. Badania systemu kanalizacyjnego wskazują na jednolity projekt kompleksu, a odciski cegieł ujawniają trzy kolejne aktywne fazy budowy: 118–121, 125–128 i 134–138 r. n.e. Złożoność rezydencji odzwierciedlała wyobraźnię cesarza, jego znajomość sztuki, zamiłowanie do piękna i odrobinę pragnienia odosobnienia. Hadrian był pasjonatem architektury i bezpośrednio uczestniczył w projektowaniu i planowaniu budynków, ze szczególnym uwzględnieniem budowli kopułowych. Nie wiemy, którzy architekci mu pomagali, ale wiemy, że osobiście nadzorował projekt i że nalegał, aby szczegółowe problemy konstrukcyjne i zdobnicze zostały przedstawione jemu.
Villa Adriana została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w 1999 r. z następującego powodu: „Willa Hadriana jest arcydziełem, które w wyjątkowy sposób łączy najwyższe formy ekspresji kultur materialnych starożytnego świata śródziemnomorskiego. Badanie zabytków tworzących Willę Hadriana odegrało decydującą rolę w odkryciu elementów architektury klasycznej przez architektów renesansu i baroku. Wywarło również głęboki wpływ na wielu architektów i projektantów XIX i XX wieku”.
Jest to okazały kompleks ruin pałaców, łaźni, teatrów, gimnazjonów i portyków. Zbudowana na wzgórzach na południe od Tivoli, zawiera reprodukcje w skali miejsc i budowli, które zrobiły największe wrażenie na cesarzu w trakcie jego podróży po prowincjach: Liceum, Akademię, Prytanejon i Poikile w Atenach, Kanopus w starożytnej delcie Nilu, dolinę Tempe w Tesalii i Podziemie wyobrażone przez poetów.
cdn - opis Willi Adriana i Villi d`Este...
oprac. Andrzej Mizera 2025