11/08/2023
St Margriet maakte ‘t weer waar dit jaar! Wat een regen. Vandaag laat ze even de zon schijnen, maar pas op! De zonnesterkte is maar liefst 7! Zelden vertoond in Nederland. Pas op dat je niet verbrandt. En ‘t blijft wisselvallig weer. De hondsdagen is een aanduiding van de periode van 20 juli tot 23 augustus voor dit jaar. ‘Als ‘t regent op St. Margriet, volgen zes weken boerenverdriet.’
Nou, dat hebben we gemerkt de afgelopen weken.
De naam is gerelateerd aan het sterrenbeeld Grote Hond. De heldere ster Sirius van dat sterrenbeeld komt dan net voor de Zon op en is dan terug te zien aan de ochtendhemel. In Nederland en België is deze periode gemiddeld de warmste van het jaar.
De term hondsdag vindt zijn oorsprong in een astronomisch gegeven, als dag in de periode van de hondsdagen. Vanwege het karakter van de hondsdagen als typisch warmste periode van de zomer, zijn er bijkomend ook meteorologische betekenissen ontstaan. In Nederland duidt men met hondsdag weleens informeel een hete dag aan, typisch voor de periode van de hondsdagen. Het is geen gedefinieerde meteorologische term. Men gebruikt bij het KNMI de term tropische dag voor een dag waarop de maximumtemperatuur 30°C of meer bereikt.
In deze periode, die soms ook wel iets eerder of later begint, komt de heldere ster Sirius van het sterrenbeeld de Grote Hond gelijk met de Zon op. Zodoende is Sirius (volgens de Griekse mythologie de hond van de jager Orion) niet te zien. Toen Orion stierf kreeg hij met zijn hond Sirius een plek aan de hemel. De periode van de hondsdagen is het hoogtepunt van de zomer, de hoogzomer. In Nederland is Sirius op zijn vroegst op 25 augustus weer zichtbaar. Veel mensen associëren de hondsdagen met de aanwezigheid van veel insecten, met name muggen en vliegen.
Dit speelt ook in de Egyptische kalender; vijf toegevoegde (ongeluks)dagen samen vormen de dertiende maand. Het was een ongelukkige periode, omdat het Nijlwater op zijn allerlaagste peil stond, wat insectenplagen meebracht die zich samen met de koude noordenwind verplaatsten. Bovendien verkeerde iedere weldenkende Egyptenaar in bange afwachting of de ster Sopdet (ook wel Sothis, Sirius) wel terug zou verschijnen en aldus de komst van de nieuwe vruchtbare Nijlvloed aankondigen. Het Sothisfeest werd gevierd op de dag dat de ster voor het eerst, na 70 dagen achter de horizon verborgen te zijn geweest, vlak voor zonsopgang weer even te zien was.
De Grieken en Romeinen zagen de hondsdagen als de periode van de grote hitte. Ook voor Nederland gaat dat op: de tijd van de hondsdagen is typisch de warmste van het jaar. Het etmaalgemiddelde van de temperatuur is dan 18°C en 's middags is 20 tot 25 graden heel normaal. Ook komen tijdens deze dagen de meeste hittegolven voor.
In verscheidene landen had men vroeger de gewoonte om honden tijdens de hondsdagen een muilkorf om te doen uit vrees voor hondsdolheid. Zo werd in de provincie Gelderland in 1826 besloten dat honden tijdens de hondsdagen niet los mochten lopen, maar moesten worden vastgelegd. De hondsdagen hebben verder niets te maken met honden, al kan het tijdens een onweer hondenweer zijn. Het woord hondenweer is afgeleid van het oud-Nederlandse woord ondeweer, dat zeer slecht weer betekent. In Duitsland bestaat het woord 'Unwetter', dat noodweer betekent. In het Fries bestaat het woord 'ûngetiid', dat is de zomerperiode tijdens de hooioogst. Tijdens de hondsdagen bederven eten en drinken sneller dan in de rest van het jaar. Vroeger had men, omdat er nog geen koelkasten of diepvriezers waren, meer moeite om etenswaar goed te houden. Daarom is er in het Twents ook nog een gezegde: "Wat men tijdens de hondsdagen spaart voor de mond, is voor de kat of hond".
De eerste dag van de hondsdagen, 20 juli, wordt ook wel pisgriet genoemd en dit is een merkeldag*.
In 1952 publiceerde Hugo Claus een roman met de titel De Hondsdagen.
* aanduiding voor een dag die in het volksgeloof bijzonder belangrijk is voor het lot van de mens of het weer. Het weer op een merkeldag is in dat geval bepalend voor de rest van de periode. Bij merkeldagen horen dan ook een of meer weerspreuken. Deze vermelden veelal ook de heilige die volgens de heiligenkalender van de Katholieke Kerk zijn of haar naamdag heeft op de betreffende dag.
