Gialai Trips

23/07/2024

Review cuốn sách viết về người Thượng ở xứ Thượng, sách mang tính chất hàn lâm - truyền thuyết của người Jrai, anh chị cân nhắc trước khi cầm lkên đọc. Cám ơn!

RỪNG, ĐÀN BÀ, ĐIÊN LOẠN của tác giả Lm. Jacques Dournes (1922-1993)

Tôi, rất hữu duyên khi một lần đi về xứ người Jorai ở Ayunpa và vô tình biết đến một số đầu sách của cố Linh Mục Jacques Dournes.
Thông qua các tác phẩm của cố ai cũng nhận ra được một điều bất hủ cho đến khi cuốn sách ra đời, đó là chỗ đứng, đó là vị thế số một của người phụ nữ trong gia đình, trong xã hội của người Jorai, không ai chối cãi được, họ là người chủ gia đình, họ là người cầm trịch của làng, làm chủ cuộc chơi trong xã hội của người Jorai, đó là một ân huệ mà Thượng Đế đã ban tặng cho các người phụ nữ bản địa trên vùng Cao nguyên trung phần Việt Nam Mỗi người đọc sẽ có một cảm nhận khác nhau, tùy theo góc nhìn, góc đọc, góc đứng của người đọc.
Một lần nữa, xin kính cẩn nghiêng mình cám ơn tác giả Cố Linh Mục Jacques Dournes, dịch giả và nhà xuất bản đã mang tác phẩm này đến với bạn đọc.

Thú thực, là một cuốn sách VỚI NHIỀU HUYỀN THOẠI mang tính chất trừu tượng, vừa đọc vừa vừa nghiền ngẫm vừa bao quát giữa cái thực và cái hư, giữa các câu chuyện từ khởi nguyên đến gần với các câu chuyện "mộng mị, mơ tưởng" tồn tại sát bên hông của con người hiện tại. Nhằm lôi người đọc từ xa xưa đến gần với thực tại; đâu phải chỉ đọc lần một lần hai mà hiểu hết ý của tác giả muốn truyền tải điều gì? nôm na là vậy, nhưng sau khi đọc đi đọc lại vài lần thì dần dần hé ra các nét văn hóa, sinh hoạt đời thường của người Jorai "ẩn thân" trong các câu chuyện truyền miệng ấy và đã được ghi chép lại trên mặt giấy bằng tiếng Pháp và được Cố J. Dournes hoàn thành về gần cuối đời, phần giới thiệu và biên dịch của "lão" nhà văn Nguyên Ngọc.

Vậy, ba yếu tố cấu thành cuốn sách này là RỪNG, ĐÀN BÀ, ĐIÊN LOẠN, với cách chơi chữ vô cùng độc đáo khi đặt tên sách, cả ba từ này torng tiếng Pháp đều bắt đầu bằng chữ F:
- RỪNG (FORẾT)
- ĐÀN BÀ (FEMME)
- ĐIÊN LOẠN (FOLIE)
- Đàn bà: Jorai là một xã hội mẫu hệ, ba chữ m: (matrilineaire) theo dòng mẹ, (matronymique) con cái mang họ mẹ, (matrilocal) vợ chồng cư trú phía nhà mẹ vợ. Người đàn bà là rường cột của xã hội ấy, là xương sống của ngôi nhà ấy, là nữ hoàng của ngôi làng, vương quốc của họ chính là ngôi làng họ cư trú.

Làng - là cái phần tự nhiên đã được thuần hóa, đã thành của con người, đã mang tính người, ngược lại với RỪNG. Như vậy, nói gần lại đàn bà không chỉ là "nữ hoàng" của làng mà còn là một phần của tự nhiên đã được thuần hóa, mang tính người, đã ổn định và nó đã trở thành VĂN HÓA. (tất cả những gì không phải là tự nhiên thì là VĂN HÓA).

Nên ĐÀN BÀ có hai khả năng vừa tương đồng, vừa trái ngược: nếu họ bị lạc vào trong rừng, bị trở thành "dại" bị rừng "chiếm", cô gái rừng, người nữ rừng ... tức là họ sống trong môi trường tự nhiên đó là RỪNG, họ sống ngoài mọi chuẩn mục của xã hội, ngoài quy ước, và cũng không cần biết các quy ước ấy.

Như vậy, người đàn bà vừa là tự nhiên vừa là văn hóa. Cái tự nhiên đã được thuần hóa thì trở thành làng, trở thành xã hội, trong cái xã hội ấy lại có nguồn gốc tự nhiên của con người.

Đến đây, phần nào bạn đọc bắt đầu hiểu ra, tại sao xã hội của người Jorai là xã hội mẫu hệ!

- RỪNG: người Jorai nói chung và các tộc người sống trong vùng rừng núi của Cao Nguyên trung phần Việt Nam sống trong rừng, sống cùng rừng, gắn với rừng và hòa (tan) với rừng. "Nền văn minh Jorai là một nền văn minh thảo mộc".

Rẫy và làng là một phần cắt ra từ rừng, lấy đi của rừng bằng rìu và lửa (đúng vừa đủ để sinh tồn không phải tàn phá bằng mọi cách). Mọi thứ trong làng, trong nhà, mọi thứ để sống từ vật chất đến tinh thần, đều làm bằng "rừng", lấy từ rừng: cột nhà, sàn nhà, mái nhà, vách nhà ... cây cột trâu tế Thần, hạt lúa, cây rau ngọn cỏ ... Tất cả đều từ RỪNG. RẪY cũng lấy từ rừng, luân canh rồi trả lại cho rừng.
Đối với cái chết, sau một thời gian chôn cất rồi làm lễ "bỏ mả" tức là họ trả con người ấy về lại cho rừng. Vậy sau cùng, con người cũng trở thành RỪNG. Con người ấy bị vây bọc bởi rừng, từ khi chưa là con người ... cho đến khi không còn là con người nữa.
Vậy, RỪNG không chỉ là không gian mà còn là thời gian, là sự vĩnh hằng, là cõi vô cùng, không thủy không chung, là bản nguyên, là cội nguồn ...

- ĐIÊN LOAN: ông viết "... tôi muốn nói với những ai còn tin rằng con người có thể trở thành điên vì thiếu rừng thật cũng như vì quá dư thừa rừng bị ám". Nên để có một thế cân bằng, thì con người phải đứng mấp mé giữa làng và rừng, giữa văn háo và hoang dã, giữa cô gái - làng và cô gái - rừng, thế đứng bền vững xây dựng trên thế nước đôi bếp bênh, bấp bênh nhưng bền vững.

Họ trở thành điên nếu thiếu "rừng thực", một thứ điên cằn cỗi và khô khốc, tàn rụi vì thiếu nguồn cội, không còn huyền thoại, không còn các cô gái - rừng, không còn nghe tiếng rừng. Họ cũng trở thành điên nếu rừng tràn ngập bao quanh lấy họ, sự hoang dã sẽ lấn át trở lại, ngọn lửa của trí tuệ và văn minh không thể chiếm lấy họ ....

Vậy đó, cuốn sách được viết ngắn gọn trong 366 trang, với lối trình bày rành mạch rõ ràng của một Nhà dân tộc học kinh điển. Nhờ Cố đạo J. Dournes mà các thế hệ hậu sanh được đọc, được biết một số huyền thoại và phong tục tập quán của người Jorai, trong đó có tôi và các cô chú anh chị cầm cuốn sách này trên tay.
-------------
Tóm lược tiểu sử Cố Linh Mục:
Jacques Dournes, Thừa sai họa sĩ (1922-1993)
Là nhà quan sát tinh tế thiên nhiên quanh mình ở điểm truyền giáo Kala (gần Di Linh, Lâm Đồng), Việt Nam, cha Jacques Dournes đã vẽ, chụp hình, phân tích, xếp danh mục.

Nhưng đôi khi ông cũng biết đùa, như loạt tranh vẽ minh họa sự biến mất của con tắc kè trong bụng một con rắn! Từ 12g05, 12g15, 12g50 và kết thúc lúc 13g!

Jacques Dournes có bút danh là Dam Bo, người Jrai gọi là cha Đuốc, người Kinh gọi là cha Đức.

Sinh ngày 27 tháng 5 năm 1922 ở St-Pol-sur-Temoise, thụ phong linh mục ngày 5 tháng 4 năm 1945, năm 1946 đến Sàigòn. Từ năm 1947 đến 1954, ngài truyền giáo ở Di Linh, từ 1955 đến 1970 ở với người Jrai. Trong thời gian này, ngài viết nhiều tác phẩm về truyền giáo học và thần học. Với sự tái tổ chức địa phận Kontum vào năm 1969, miền Jrai được giao cho Dòng Chúa Cứu Thế Việt Nam. Ngài trở về Pháp, dành thời gian nghiên cứu và viết nhiều sách. Năm 1973, ngài phụ trách nghiên cứu ở C.N.R.S và làm việc ở Laboratoire du CeDRASEMI (Trung tâm tư liệu và nghiên cứu về Ðông Nam Á và vùng Insulien) do nhà dân tộc học Georges Condominas sáng lập. Năm 1987, ngài nghỉ hưu ở Bagard, dưới chân dãy Cévennes và qua đời ngày 3 tháng 4 năm 1993.

Nhiều sách của ngài đã được dịch sang tiếng Việt như: Pötao, Một Lý Thuyết Về Quyền Lực Ở Người Jörai Đông Dương (Nguyên Ngọc dịch, Nxb. Tri thức, 2013); Miền Đất Huyền Ảo (Nguyên Ngọc dinh, Nxb. Hội Nhà Văn, 2003); Tọa Độ: Cấu Trúc Gia Đình Và Xã Hội Của Người Jorai (Nxb. Thế Giới, 2021); Rừng, Đàn Bà, Điên Loạn (Nxb. Hội Nhà Văn, 2006); … Là nhà dân tộc học nổi tiếng và đôi khi cũng là một nhà truyền giáo vẽ! (https://gpquinhon.org/.../jacques-dournes-thua-sai-hoa-si...)
-----------------------
Cám ơn admin và quý vị 💜
(Phương La Sơn review Pleiku, 15:00 ngày 19/10/2023)

30/04/2024

Tìm đỏ cả mắt mới ra được thác Xung-Khoeng

20/07/2023

Con đường dốc đứng nổi tiếng ở Gia Lai ✨

Nằm trên tuyến đường tránh phố núi Pleiku có đặc điểm dốc dựng đứng bao quanh bởi khung cảnh xanh mướt, cảm giác như đường chân trời.

📸: Lý Quang Vinh

11/07/2023

ĐU TREND VỚI VINAMILK 🥛🐄💦

Vinamilk đổi logo mới. Hiện tại trên website của vinamilk, bạn có thể vào link ⤵️ để làm avatar miễn phí theo font chữ riêng của logo mới nha 💋💋💋💋

Theo VTV24 đưa tin thì 55 chuyên gia đến từ 10 quốc gia đã cùng nhau làm việc suốt 12 tháng để ra được phiên bản logo mới này.

Thử tạo avatar theo font chữ mới này đi cả nhà. Nhiều bạn đã và đang đổi rồi nè. Vinamilk Est.1976, còn bạn ? Bạn ra đời năm bao nhiêu. Đu trend ngay và luôn :))))))

https://est1976.vinamilk.com.vn/

23/06/2023

03/06/2023

ĐỈNH CHƯ NÂM

09/05/2023

Mưa chiều Pleiku

26/04/2023

Hội chợ ẩm thực Pleiku

25/04/2023

Chiều Hàm Rồng

“Con đường ấy vẫn hoen màu bụi đỏ,
Gió lơ thơ nghe nắng mới ngập hồn.
Anh sống thở trong tâm hồn trai trẻ,
Nghe nỗi buồn đâu đó đến phân vân.

Hoa cúc dại thắm trên đường xa tắp,
Và quê hương tha thướt lá xanh trà.
Em có thả những chòm mây nhung nhớ,
Cho rừng hoang im vắng tiếng chim ca.

Đời viễn khách mơ hồ không biết được,
Bước chân vang rộn rã buổi quay về.
Em mắt biếc hồn nhiên bên cánh cửa,
Gửi hư ơng nồng quay quắt bóng người đi .”

---Lâm Hảo Dũng---

22/04/2023

24/4 - 2/5/2013
Tuần lễ văn hoá ẩm thực Pleiku 💚

22/04/2023

Pleiku trong ký ức
Thứ Hai 17/10/2022 07:45 (GMT+7)

Đến giờ, tôi vẫn nhớ như in khung cảnh ấy: Một buổi chiều đầu những năm 60 của thế kỷ trước, khởi hành từ Buôn Ma Thuột, xe dừng lại cho cả gia đình tôi xuống tại ngã ba Phù Đổng (thị xã Pleiku, tỉnh Gia Lai).

Tôi khi ấy còn là một chú bé 6 tuổi cùng với chị và mấy đứa em lẽo đẽo theo mẹ đi bộ vào trong phố. Chúng tôi qua cầu Hội Phú, đến được nhà người quen ở phía sau nhà làng của xã Hội Thương-Hội Phú thì trời đã xẩm tối.

“Đi dăm phút đã về chốn cũ”
Pleiku ngày ấy, trong mắt tôi, gần như chỉ gói gọn dọc theo trục đường Hoàng Diệu (nay là đường Hùng Vương) với khá nhiều tiệm chà và bán vải (tiệm của người Ấn Độ), vài tiệm ăn của người Hoa như Quốc Tế (đối diện rạp xi nê Diệp Kính), Xuân Lợi, Mỹ Tâm (đối diện nhà thờ Thăng Thiên), Đông Kinh (trên chợ Mới)… Khu giải trí đông đảo nhất chuyên chiếu xi nê là rạp Diệp Kính và một nơi khác dành cho các gánh cải lương lưu diễn là rạp Thăng Long (sau đổi tên là Thanh Bình).

Đường sá ngày ấy hẹp và ngắn nhưng rợp mát dưới những hàng thông già hoặc các loài cây lâu năm có tán lá rộng giao nhau như đường Hoàng Diệu, Trần Hưng Đạo (đường Hoàng Hoa Thám ngày nay), Trình Minh Thế (tên đường này thường ghi nhầm thành Trịnh Minh Thế, nay là đường Trần Hưng Đạo), Yersin (sau 1975 là đường Nguyễn Du), Lê Lợi...

Ngã ba Phù Đổng năm 1970 (ảnh tư liệu do tác giả sưu tầm).

Chỉ những đoạn ở khu vực trung tâm thì đường mới được trải nhựa. Trục đường dài nhất lúc bấy giờ là Hoàng Diệu, chạy suốt từ ngã ba Phù Đổng qua Trường Nam Tiểu học một đoạn lên đến đồi 37 Pháo binh. Dọc theo hàng rào ven đường của Trường Nam Tiểu học lên đến ngã ba Hoàng Diệu-Cô Giang (đường Võ Thị Sáu hiện nay) là vườn cà phê, trong đó có dãy nhà của các xơ dòng Mến Thánh Giá nên người dân vẫn gọi là vườn cà phê của các bà xơ. Khi ấy, chưa có đoạn đường từ đường Hoàng Diệu vào đến nhà thờ Đức An (đường Võ Thị Sáu) như bây giờ; cũng chưa có đoạn đường nối dài của đường Võ Tánh (đường Hoàng Văn Thụ) như hiện nay và đường tránh Lý Thái Tổ cũng chỉ mới có từ đường Hoàng Diệu trở ra ngã tư Biển Hồ. Mãi đến năm 1967-1968, hàng rào Trường Trung học Pleiku (nay là Trường THCS Nguyễn Du) vẫn tiếp giáp với Trường Thánh Phao lồ (Trường Tiểu học Lê Quý Đôn hiện nay); đường Phan Đình Phùng cũng chỉ mới trải nhựa từ đoạn đầu có cái nhà Dạ Lữ điếm (có thể xem như là một trong những phòng ngủ bình dân đầu tiên vào thuở sơ khai của Pleiku, dành cho công chức đi công vụ và người ít tiền lỡ độ đường) cho đến hết con dốc khởi đầu từ Trường Văn Đức (Trường Tiểu học Chu Văn An ngày nay). Phía bên kia đường Phan Đình Phùng, hướng Bắc cho đến sân bóng làng Pleiku Roh là những con đường đất đỏ được ủi sẵn để định hình một khu dân cư vuông vức bàn cờ.

Thời ấy, khi làm đường giao thông, người ta đã cố giữ nguyên địa hình, địa mạo của các quả đồi nên có nơi vỉa hè bên này cao hơn mặt đường trên 1 m, còn phía đối diện chỉ cao hơn đường khoảng nửa mét. Tuy vậy, nhờ độ dốc mà đường phố không bị ngập úng. Do đường sá chưa hoàn chỉnh nên vào mùa mưa, xe cộ rất chật vật khi đi vào những đoạn đường đất đỏ vừa dốc, vừa lầy lội, trơn trượt…

Xe cộ ngoài phố lúc bấy giờ chủ yếu là xe đạp, xích lô, ba gác, mobylette… Mãi đến những năm 1963-1964 mới xuất hiện loại xe Lambretta 175 cc chạy các tuyến đường nội thị (theo tài liệu in vào tháng 2-1964 thì ở thời điểm này, Pleiku có khoảng trên 40 chiếc Trilambretta), tiếp theo là các đời xe Lambro 500 và 550 nhưng người dân gọi chung là xe lam. Có lẽ do địa hình đồi dốc và xe lam xuất hiện tại Pleiku khá sớm và trở thành phương tiện vận chuyển công cộng tiện lợi, rẻ tiền nên không hề thấy bóng dáng chiếc xe ngựa trên đường phố.

Đơn sơ nhà phố
Nhà cửa trong các khu dân cư của Pleiku ngày đó gần như là nhà trệt. Vật liệu làm nhà khá đơn giản, quanh khu vực sinh sống sẵn có loại vật liệu gì thì dùng loại đó: ở gần đồng ruộng sẵn rơm rạ là những nếp nhà tranh, xung quanh là phên tre hoặc vách đất trộn rơm trát trên cốt tre sau đó quét vôi bên ngoài; quanh khu vực các xưởng cưa và trong nội thị đa số là những nhà bằng ván gỗ lợp tôn hoặc tấm lợp fibro xi măng với vách đóng theo 2 cách: dọc xuống rồi đóng nẹp che khe hở giữa 2 tấm ván hoặc đóng theo kiểu lá sách. Có vẻ như kiểu đóng theo lá sách tuy xấu hơn nhưng vách ván đỡ bị thấm nước, lâu bị mối mọt và độ ẩm làm mục chân vách hơn. Những nhà khá giả hơn thường làm nhà xây bằng gạch tableau, lợp fibro xi măng cho mát và đỡ ồn khi mưa. Để khỏi phải lệ thuộc vào gạch và ngói nung phải vận chuyển từ xa đến, người ta nghĩ ra cái khuôn đúc gạch tableau (gạch làm bằng cát thô trộn xi măng, đóng vào những khuôn hình chữ nhật, sau đó đem phơi nắng và tưới bảo dưỡng vài lần là có thể dùng được, những viên đặc thì đặt nằm theo bề mặt để làm móng nhà, còn viên rỗng 2 lỗ thì đặt theo chiều đứng dùng để xây tường…). Tuy đơn giản nhưng có những ngôi nhà làm bằng gạch tableau vẫn còn tồn tại đến bây giờ.

Những năm giữa của thập niên 60, còn có loại gạch không nung. Với thời tiết mưa nhiều và dai dẳng như Pleiku, loại gạch này không thích hợp. Cũng có nhiều nhà xây bằng gạch và ngói nung kiên cố, tuy vậy, số nhà 2 tầng trở lên thuở ấy không nhiều, còn nhà trên 3 tầng, đến năm 1970 cũng chỉ mới có 3 cái: nhà hàng Hoàng Liêng (nay là Khách sạn Hùng Vương), tư thục Trung học Minh Đức (Trường THPT Lê Lợi hiện nay) và tiệm Sài Gòn Mới trước nhà lồng chợ Mới (bây giờ là Trung tâm Thương mại Pleiku).

Một kiểu nhà khá đặc biệt vào thời ấy là nhà dù, ki ốt. Loại nhà kiểu này thuận tiện để làm các ki ốt “dã chiến” dùng vào mục đích kinh doanh sách báo, hớt tóc, bán giải khát, sửa xe máy… đặt ven vỉa hè, góc phố hay khu công cộng. Kết cấu nhà khá đơn giản: hình dáng tổng thể là 4 cạnh hoặc 6 cạnh, mái lợp tôn, xung quanh là vách ván với phần vách được ngăn làm hai; phía dưới là phần ván ghép cố định còn phía trên là các tấm ván có thể tháo lắp dễ dàng; ngoại trừ cạnh còn lại dùng làm cửa ra vào thì toàn bộ là những tấm ván lắp ghép có đánh số thứ tự cẩn thận để tháo ráp cho nhanh…

Nhiều người Pleiku còn nhớ những ki ốt nhà dù kiểu ấy ở Bến xe chợ Mới chuyên bán giải khát hoặc báo và các thứ tạp hóa. Ở khu đất trống trước Ty Bưu điện vào khoảng những năm 1969-1970 cũng có những nhà dù bán gas dùng cho đun nấu, bán báo, hớt tóc… Mãi cho đến khi chuẩn bị xây dựng Nhà khách Ia Ly, các ki ốt nhà dù này mới bị tháo dỡ, giải tỏa. Đây quả là một kiểu cấu trúc nhà “dã chiến” vừa rẻ tiền vừa thuận tiện cho việc giao tiếp giữa người chủ và khách mua bán. Vào giờ mở cửa tiệm, người ta chỉ cần tháo tất cả tấm ván lắp ghép ra thì cả gian hàng đã rất sáng sủa và thoáng đãng mà không cần dùng đèn điện và quạt máy; đến mùa mưa, nhà bị hắt theo hướng nào thì lắp lại ván che hướng đó.
Pleiku còn một kiểu nhà lạ mắt nữa, đó là những nhà nóc hình tròn (nửa khối hình ống tròn úp xuống đất), kiểu nhà tôn tháo lắp dã chiến tại khu vực Dinh Điền, đường Hai Bà Trưng (nay là khu vực Sở Lao động-Thương binh và Xã hội). Bên ngoài nhà bằng tôn nhưng bên trong họ xử lý cách âm, cách nhiệt và thông gió rất tốt.

Mới đó mà đã hơn nửa thế kỷ. Một số người xa Pleiku khi trở về thăm lại chốn cũ cho rằng, họ đã không còn gặp Pleiku xưa trong ký ức nữa. Thay vào đó một thành phố đang trên đà phát triển với nhà cửa, đường sá và tiện nghi sinh hoạt hoàn toàn khác xưa.

KIÊN HOÀNG
LINK https://baogialai.com.vn/pleiku-trong-ky-uc-post38070.html